Ҫак ятпа Хӗрлӗ Чутай районӗнче драма ушкӑнӗсемпе халӑх театрӗсен фестивалӗ пуҫланнӑ. Ӑна ку тӑрӑхра ҫуралса ӳснӗ паллӑ ҫынсене — Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн артисчӗсене, пурнӑҫран вӑхӑтсӑр уйрӑлса кайнӑ Ирина Садовниковӑпа Николай Булаткина — халаллани пирки Андрей Михайлов журналист пӗлтерет.
Фестивале районти кашни ял тӑрӑхӗ хутшӑнать. Унӑн условийӗпе килӗшӳллӗн ял артисчӗсем чӑваш драматургӗсен пьесисем тӑрӑх спектакль лартса памалла. Ҫак кунсенче Штанаш культура ҫуртӗнчи драма кружокне ҫӳрекенсем сцена ҫине пӗрремӗш ӗҫ кӑларнӑ. Ял ҫыннисем Николай Угаринӑн хайлавӗпе хатӗрленӗ «Савнӑ кин» спектакль курса савӑннӑ. Надежда Егорова, Владимир Париков, Николай Майоров, Ираида Семенова, Елена Майорова, Надежда Шипеева тата Евгений Майоров рольсене аван вылянине палӑртнӑ. Вӗсем хыҫҫӑнах хӑйсен ӗҫӗпе халӑха Хусанушкӑнь артисчӗсем паллаштарнӑ. Чӑваш халӑх артисчӗн Ефим Никитинӑн «Хуняма» пьесине халӑх умне кӑларнӑ.
Юпа уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Чӑваш наци конгресӗн Хӗрлӗ Чутай уйрӑмӗн хастарӗсем Юлия Мареева ертсе пынипе Шупашкарти конгресс ҫуртне тӗлпулӑва пынӑ. Хӑнасене ЧНК Президенчӗн пӗрремӗш ҫyмӗ Валерий Клементьев йышӑннӑ.
Чутайри уйрӑмӑн «чи хастар пайташӗсен» тӗп тӗллевӗ — конгресс ӗҫӗ-хӗлӗпе паллашасси, усӑллӑ канашсем илесси тата, паллах, хӑйсем туса ирттернӗ ӗҫ-хӗлпе паллаштарасси пулни пирки Чӑваш наци конгресӗн пресс-службин ертӳҫи Зоя Яковлева пӗлтерет.
Хӗрлӗ Чутай уйрӑмӗн хастарӗсене Валерий Клементьев чӑваш наци музейне йыхравланӑ, унти пуян экспонатсемпе паллашма туса май панӑ. Каҫхине хӑнасем вара чӑваш патшалӑх академи юрӑпа ташӑ ансамблӗн сезонне уҫакан концертне васканӑ. Унччен вӗсем хӑйсен тӑрӑхӗнчи ӗҫ-хӗлпе те паллаштарса ӗлкӗрнӗ.
Чӑваш Енре хӗсмете кайма ҫулпа тивӗҫ ҫамрӑксен сывлӑхне тишкернӗ. Анчах сӑмахӗ пурин пирки те пымасть. 17 ҫултисем пирки. Яш-кӗрӗмӗн сывлӑхне кӑҫалхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнчен пуҫласа пушӑ уйӑхӗн 31-мӗшӗччен тӗрӗсленӗ.
Тухтӑрсем тӗрӗсленӗ каччӑсенчен 70 проценчӗ кӑна ҫара кайма пултарать. Ыттисен сывлӑх начар. Мӗнпе чирленине те тухтӑрсем пытармаҫҫӗ. Вунҫиччӗри каччӑсем ытларах чух юн ҫаврӑнӑшӗн органӗсем начар ӗҫленипе аптӑраҫҫӗ. Психика чирӗсем те хальхи ҫамрӑксене аптӑратаҫҫӗ. Шӑмӑ чирӗсем те яшсемшӗн ют мар. Вар-хырӑм чирӗ те вӗсене аптӑратать. Кун пирки Чӑваш Енӗн Сывлӑх сыхлав министерствин амӑшӗсемпе ачисене медицина пулӑшӑвӗ кӳрессипе ӗҫлекен пай пуҫлӑхӗ Нина Емельянова пӗлтернӗ.
Ҫара кайма юрӑхлӑ каччӑсем йышлӑ районсене те асӑннӑ. Кунта Елчӗк, Сӗнтӗрвӑрри тата Хӗрлӗ Чутай районӗсем кӗреҫҫӗ. Вӑрмар районӗнче, Ҫӗмӗрлере, Ҫӗнӗ Шупашкарта чирлисем самай.
Хӗрлӗ Чутай районӗнче Чӑваш патшалӑх драма театрӗн артисчӗсене Ирина Садовниковӑна тата Николай Булаткина асӑнса «Асамлӑ чаршав» фестиваль пуҫланнӑ. Ҫак икӗ актер та Хӗрлӗ Чутай районӗнче ҫуралса ӳснӗ.
Кашни ял тӑрӑхӗ паллӑ чӑваш драматургӗсен е ҫыравҫисен пьесисем тӑрӑх спектакль лартӗ.
Юпан 15-мӗшӗнче, ав, Штанашри культура ҫуртӗнче Николай Угаринӑн пьеси тӑрӑх хатӗрленӗ «Савнӑ кин» спектакль лартнӑ. Постановка пӗр пӗрне юратакан Шурикпа Феня тата Вовчикпа Нюра пирки. Аслисем сӑмсине чикнине, ҫамрӑксем хӑйсем пӗр пӗрне ӑнланманнине пула шӳтлӗ самантсем сиксе тухаҫҫӗ. Рольсене Надежда Егорова, Владимир Париков, Николай Майоров, Ираида Семенова, Елена Майорова, Надежда Шипеева, Евгений Майоров калӑпланӑ.
Сӑнсем (23)
Юпан 12-мӗшӗнче ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев йӑлана кӗнӗ канашлӑва ирттернӗ. Унта шкулсенче апатлану хакӗ кӑҫалхи 4-мӗш кварталта тата ҫитес ҫулхи пӗрремӗш ҫур ҫулта мӗн чухлӗ хӑпарма пултарассине сӳтсе явнӑ.
ЧР вӗренӳ министрӗ Владимир Иванов пӗлтернӗ тӑрӑх, шкулсенчи апатланушӑн тӳлемелли хак ҫулталӑк пуҫланнӑранпа улшӑнман. Хӗрлӗ Чутай районӗнче — 43 тенкӗ, Шупашкарта 84 тенкӗ пулнӑ.
Анчах хальлӗхе палӑртнӑ тӑрӑх, 2016 ҫулхи пӗрремӗш ҫур ҫулта апатлану хакӗ ӳсмелле. Ку 11 муниципалитетра (Улатӑр, Канаш, Куславкка, Комсомольски, Муркаш, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Ҫӗмӗрле, Елчӗк, Тӑвай районӗсенче) 1–5 процент хӑпармалла. Ултӑ муниципалитетра вара (Вӑрнар, Хӗрлӗ Чутай, Сӗнтӗрвӑрри, Пӑрачкав, Вӑрмар районӗсенче, Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче) — 5–10 прцент.
Канаш, Шупашкар хулисенче тата Патӑрьел районӗнче апатлану хакӗ 10–15 процент ӳсмелле. 5 муниципалитетра (Йӗпреҫ, Красноармейски, Етӗрне районӗсенче тата Улатӑр, Ҫӗмӗрле районӗсенче) апатлану хакне ӳстерме палӑртман.
Шупашкарти трактор историйӗн музейӗнчи экспонатсем — тӗрлӗ ҫулти техника. Ют ҫӗршывра кӑларнӑ тракторсем те пур.
Музей директорӗ Альберт Сергеев халӗ тепӗр пуҫару тунӑ: ӗлӗк тӗрлӗ ӗҫре усӑ курнӑ техника пирки вӑл халӑха ытларах пӗлтересшӗн. Ҫак тӗллевпе районсенче куравсем йӗркелеме палӑртнӑ.
Ӗлӗкхи техникӑна ӳкерчӗксенче те пулин кӑтартма май тупнӑ. Ку таранччен хӑш-пӗр районта куравсем иртнӗ.
Хальхинче вӑл Хӗрлӗ Чутай тӑрӑхӗнче пурӑнакансем патне ҫитнӗ. Райцентрти В. Толстов-Атнарский ячӗллӗ «Ҫын тата ҫутҫанталӑк» таврапӗлӳ музейне хӑйсен пурнӑҫне техникӑпа ҫыхӑнтарнӑ ӗҫ ветеранӗсем, ачасем пуҫтарӑннӑ. Малтанах вӗсем кураври ӳкерчӗксемпе тата пӗчӗк трактор-машинӑпа паллашнӑ. Ӗнерхи трактористсем хӑйсен ҫамрӑклӑхне, хӗрӳ тапхӑрта уй-хиртен татӑлмасӑр тар тӑкнӑ вӑхӑтсене аса илнӗ.
Хӗрлӗ Чутайӗнчи тӗп вулавӑшра Николай Ашмарина асӑнса паян литературӑпа тематика каҫӗ иртнӗ.
Мероприятие чутайсем Николай Иванович ҫуралнӑранпа 145 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Аса илтеретпӗр, Николай Ашмарин — тюрколог, чӑваш чӗлхин тӗпчевҫи, профессор, хальхи чӑваш чӗлхе пӗлӗвне никӗслекенӗ, СССР Наукӑсен академийӗн член-корреспонденчӗ.
Николай Ашмарин тӑван халӑхӑмӑр культурине тата ҫутта кӑларассине тӗлӗнмелле пысӑк тӳпе хывнӑ. Хӑйӗн ӗмӗрӗнче вӑл мӗн чухлӗ чӑваш халӑх сӑмахлӑхне пухман-ши! Чӑваш халӑх культурин тӗн никӗсне те тӗпченӗ, чӑваш диалекчӗсемпе калаҫӑвне тишкернӗ. Унӑн пурте пӗлекен паллӑ ӗҫӗ — 17 томлӑ словарь.
Николай Ашмарин ҫуралнӑранпа 145 ҫул ҫитнӗ ятпа Хӗрлӗ Чутайӗнчи вулавӑш маларах «Чӑваш ӑслӑлӑхӗн ашшӗ» курав йӗркеленӗ, паян вара — литература каҫӗ.
ЧР прокуратурин пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Енӗн тӗп прокурорӗ Сергей Легостаев республикӑри районсем тӑрӑх ҫӳрет. Вӑл унта ҫынсемпе курнӑҫать, вӗсен ыйтӑвӗсене хуравлать.
Ҫак кунсенче вӑл Хӗрлӗ Чутай районне ҫитмелле. Вӑл Хӗрлӗ Чутайри Ҫӗнтерӳ лапамӗнчи 1-мӗш ҫуртра, район администрацийӗн ҫуртӗнче, ҫынсемпе калаҫӗ.
Унччен Сергей Легостаевпа Комсомольски районӗсем курнӑҫнӑ. Аса илтерер: Сергей Легостаев кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнчен пуҫласа прокурор тивӗҫӗсене пурнӑҫлать. Унччен вӑл Кисан облаҫӗн прокурорӗ пулнӑ. Вӑл пирӗн ведомствӑра ҫитес 5 ҫул ӗҫлӗ.
Прокурор ӑҫта каяссине хӑй суйлать, вӑл унта саккуна мӗнле пӑхӑннине шута илет. Хӗрлӗ Чутайра прокурор юпан 6-мӗшӗнче 11 сехетрен пуҫласа 13 сехетчен пулӗ. Ун патне 8(883551) 2-13-37 номерпе шӑнкӑравласа ҫырӑнма пулать.
Авӑнӑн 19–20-мӗшӗсенче республикӑри халӑх пултарулӑхӗпе культура ҫурчӗ Элӗк районне ҫитсе вирьял чӑвашӗсен фольклорне пухнӑ.
Пултарулӑх ҫурчӗ ҫакнашкал экспедицисене час-часах ирттерет, чӑвашсен йӑла-йӗрке юррисене пухать. Ҫулҫӳревре пухнӑ юрӑсене хатӗрлесе кӗнеке кӑлараҫҫӗ. Акӑ 2002 ҫулта этнографи ушкӑнӗнчи чӑвашсен ача-пӑча, туй, хӑна тата салтак юррисене пухса 5 кӗнеке кӑларнӑ.
Хальлӗхе тури чӑвашсен юррисен пуххи ҫук-ха. Иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче Муркаш, Етӗрне, Хӗрлӗ Чутай районӗсенче экспедисем ирттернӗ. Анчах ку материалсене, шел те, хальлӗхе кун ҫути кӑтартман. Ҫапла тури чӑвашсен юррисене упраса хӑварас тӗллевпе Элӗк районне ҫул тытнӑ.
Экспедици маршручӗ 8 ял урлӑ выртнӑ. Ватӑ ҫынсем пулӑшнипе 70 ытла юра ҫырса илнӗ. Вӗсен йышӗнче туй юррисем, Ҫӑварни юррисем, салтак юррисем, утӑ ҫулма кайнӑ чухнехи тата ача-пӑча юррисем пулнӑ. Пухнӑ материала хатӗрлесе тури чӑвашсен юра пуххине кӗртӗҫ.
Авӑн уйӑхӗн 17-мӗшӗнче ЧН Наци вулавӑшӗнчеи «Мерчен» тӗпелӗнче чӑваш ҫыравҫин Зоя Сывлӑмпин ҫӗнӗ кӗнекине пахаланӑ. Автор ӑна «Юрату ахрӑмӗ» ят панӑ.
Зоя Леонидовна Алексеева Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Тури Ҫӗрпӳкасси ялӗнче 1960 ҫулта ҫуралнӑ. Вӑл Шупашкарти электромеханика техникумӗнче вӗреннӗ. Унӑн сӑввисем хаҫат-журналта пичетленнӗ. 2002 ҫулта — «Чӗрери хӗлхем», 2005 ҫулта — «Тумлам пек тӑлӑх кӑмӑл», 2007 ҫулта — «Мечта и явь» (вырӑсла Людмила Симонова куҫарнӑ), 2010 ҫулта «Кун-ҫул шӑрҫи» сӑвӑсен кӗнекисем пичетленсе тухнӑ.
Хӑтлава ҫыравҫӑсем, журналистсем, культура ӗҫченӗсем пухӑннӑ. Раиса Сарпи, Марина Карягина, Лидия Филиппова, Светлана Асамат, Нина Пӑрчӑкан, Лидия Сарине Зоя Сывлӑмпине ҫак ятпа чӗререн саламланӑ, ҫӗнӗ кӗнеке чӑваш культурине пуянлатнине палӑртнӑ.
Зоя Сывлӑмпине саламлама ентешӗсем, хӗрлӗчутайсем, те ҫитнӗ. Унтан ҫитнӗ пултарулӑх ушкӑнӗсем юрӑсем шӑрантарнӑ. ЧНК хастарӗсем те автора саламлама килнӗ. Конгерсс президиумӗн пайташӗ Героний Никифоров Николай Угасловӑн саламлӑ ҫырӑвне вуласа панӑ.
+15.3 °C